4-4-2 is aan het uitsterven

Arrigo Sacchi werd befaamd om zijn platte 4-4-2 en met Milan de Serie A en de huidige Champions League te winnen. Valery Lobanovsky coachte Dinamo Kiev in een 4-4-2-systeem naar dertien kampioenschappen, twee Europacup II’s en één Europese Supercup. Tegenwoordig speelt Jan Wouters met zijn FC Utrecht verzorgd voetbal met veel beweging en korte combinaties in een typische 4-4-2 diamond formatie. Toch lijkt de deze toch succesvol gebleken 4-4-2 formatie steeds minder gebruikt te worden. Is de 4-4-2 aan het uitsterven?

Formaties beste voetballanden

Laten we de formaties waarin de huidige topclubs spelen er eens bijpakken. Van de top drie in de beste voetballanden (Engeland, Duitsland, Spanje, Italië) speelt Alleen Atlético Madrid in een 4-4-2-opstelling. Maar zelfs dat is twijfelachtig te nomen. Arda Turan wordt vaak als linksmidden opgesteld en Adrian blijkt in de praktijk toch geen echte spits. In de praktijk komt dit niet eens neer op een echte 4-4-2.
Real Madrid speelde de afgelopen seizoenen onder Mourinho steevast 4-2-3-1 en Barçalona sinds mensenheugenis in een 4-3-3 formatie. Ook dit is op papier voornamelijk een 4-4-2.

In Engeland speelt Manchester United al jaren volgens een 4-4-2. Rooney staat op tien geposteerd. In de praktijk is het dan een soort 4-4-1-1, maar aangezien United echte buitenspelers heeft (Kagawa, Young, Valencia) neigt dit vaak naar een soort 4-2-3-1.
In Italië zijn vooral systemen met drie keiharde verdedigers, een spelmaker voor de defensie en twee hardwerkende buitenspelers geliefd. Dit komt ook terug in de nationale ploeg.
Voor een 4-4-2 opstelling zijn fysiek sterke spelers nodig. De links- en rechtshalf moeten op en neer kunnen rennen, de spitsen moeten de ruimtes in de zijkant kunnen bestrijken en bovendien in de diepte weggestuurd kunnen worden. De centrale middenvelder zijn doorgaans allrounders die zich met alle aspecten van het spel bemoeien. De 4-4-2 is heel erg op het team gericht. Als team verdedig en aanval je.
Dat de 4-4-2 echt aan het devalueren is blijkt wel uit onderstaande afbeelding (bron: whoscored.com).

In geen enkele competitie is de 4-4-2 formatie aan het stijgen. Overal is een daling te zien. Met name in de Premier League is de daling groot te noemen. Het uitsterven van de 4-4-2 is duidelijk te zien.

Eredivisie

In de Eredivisie is de 4-4-2 nooit echt populair geweest. Feyenoord gebruikte hem één keer uit nood, terwijl FC Utrecht er een heel seizoen mee speelde. Verder zijn er nauwelijks ploegen die de tactiek een heel seizoen vasthouden.
Dat is ook logisch verklaarbaar. In Nederland wordt er in de jeugd vooral op techniek getraind. Het inspelen van de bal op het goede been of het dribbelen en kappen. Die basis past veel beter in een 4-3-3 opstelling met buitenspelers en creatieve middenvelders.
In Duitsland daarentegen is de 4-4-2 een stuk populairder. Dit is niet te zien in de top van de Bundesliga, maar vooral in de jeugd en vroeger waar Duitse teams het 4-4-2-systeem hanteerden. Ook in het Oostblok is de tactiek populairder. In die gebieden wordt namelijk veel meer op conditie en tactische discipline gehamerd. Met spelers als Thomas Müller, Marko Reus en Lukas Podolski kun je beter 4-4-2 spelen dan met Arjen Robben, Wesley Sneijder en Rafael van der Vaart.

Formaties in de Champions League

De Champions League bewijst het uitsterven van de 4-4-2. Van de laatste vijf CL-winnaars speelde geen één ploeg 4-4-2. Pas in 2008, toen Manchester United won, werd een ploeg die een 4-4-2 formatie hanteerde Champions League-winnaar. Maar zelfs dit was geen 4-4-2 zoals het hoort. Sir Alex Ferguson had besloten Cristiano Ronaldo meer het centrum in te laten gaan terwijl Owen Hargreaves in de finalte rechtshalf stond. Geen man met een individuele actie of iemand die de achterlijn kan halen. En ook Ronaldo is geen echte linkshalf; hij staat liever nog dieper.

De vraag is of het falen van een 4-4-2 de reden is om de opstelling niet te gebruiken. Arrigo Sacchi won er bij AC Milan ongeveer alle prijzen mee die er te winnen vielen en Lobanovsky maakte van een Europees gezien kleine club (Dinamo Kiev) een gevestigde club in de jaren ’70 en ’80. En tegenwoordig speelt Jan Wouters met FC Utrecht toch erg attractief voetbal in de Eredivisie.
Het antwoord ligt bij het voetbal van nu: vroeger was het voetbal veel trager, zoals iedereen weet. Voor teams die in een 4-4-2-opstelling spelen is het nu dus moeilijker om zich te onderscheiden dan vroeger. Destijds kon een snelle tactiek met veel beweging het trage voetbal verrassen. Tegenwoordig is het voetbal sowieso snel. Daarbij zijn de ruimtes in het huidige voetbal ook nog kleiner dan in het voetbal van toen.
In een formatie waarbij veel ruimte nodig is, waar bijvoorbeeld je spitsen en middenvelders in kunnen duiken zijn die kleinere ruimtes en kortere mandekking dus nadelig. Dit blijkt ook uit de volgende gegevens. Als we van het jaar 2000 naar nu kijken, zien we ploegen verrassen met een andere opstelling dan 4-4-2. Griekenland won op het EK 2004 met een 4-3-3-opstelling en Spanje het EK 2012 met een 4-3-3.

Slechts één van de acht keer won een ploeg dat 4-4-2 speelde een EK of WK in de periode 1998-2012. Dat was Italië, dat met Totti achter diepe spits Toni speelde. Op de flanken had het dan ook Camoranesi en Perotta, spelers die constant op en neer konden gaan. Met een fantastische traptechniek (vooral Camoranesi) en een enorm uithoudingsvermogen (Perotta). Uit de statistieken blijkt dus dat je met een 4-4-2 tegenwoordig zelden prijzen meer pakt. Of je moet United heten natuurlijk.