Wanneer is een ploeg in vorm?

Is een team dat vijf wedstrijden op rij wint in vorm? Vaak wel, maar als je alleen naar de uitslagen kijkt ligt het gevaar van scorebordjournalistiek op de loer. Dat heeft een aantal oorzaken.

“We hadden de beste kansen”

Ten eerste is het natuurlijk zo dat de beste ploeg niet altijd wint. Na een wedstrijd hoor je een trainer vaak verzuchten dat zijn ploeg weliswaar de beste kansen had maar deze niet wist te benutten. Die trainer hoeft zich geen zorgen te maken, want we weten op basis van statistieken uit het verleden dat het benutten van kansen grotendeels op geluk berust en dat de mate waarin kansen gecreëerd worden een veel betere manier is om succes in de toekomst te voorspellen. Geluk of pech op de lange termijn bestaat immers niet.
Maar wat zijn dan goede kansen? De kwaliteit van een kans kun je min of meer objectief beoordelen als je maar genoeg gegevens hebt over vergelijkbare kansen. Je ziet dan bijvoorbeeld dat een kopbal, uit een voorzet, van midden in de zestien, in 6% van de gevallen een doelpunt oplevert, en dat je dus ca. 17 van zulke kansen moet creëren voordat je verwacht één doelpunt te scoren.
Uiteraard weet je dan nog steeds heel veel niet, zoals hoeveel druk de verdediging zet, maar het geeft wel een goede indicatie. Door aan alle kansen van een ploeg zo’n waarde toe te kennen kun je dus grofweg uitrekenen welke ploeg bij elkaar opgeteld de beste kansen had en hoeveel doelpunten je op basis daarvan eigenlijk verwacht zou hebben. Hiervoor wordt de term Expected Goals of ExpG gebruikt.

“Met alle respect”

Een kampioenskandidaat die van vijf laagvliegers wint is natuurlijk niet zo opzienbarend, dus om te beoordelen of een ploeg in vorm is zullen we ook naar de kracht van de tegenstanders moeten kijken.
Het wordt makkelijker om wedstrijden onderling te vergelijken als je kijkt hoe een ploeg heeft gepresteerd ten opzichte van andere ploegen in de competitie. Stel dat NAC gemiddeld 1,9 doelpunten per wedstrijd incasseert, en Heracles creëert 2,4 ExpG tegen de verdediging van NAC, dan heeft Heracles het 26% beter gedaan dan gemiddeld.
Als Heracles tegen Vitesse zou spelen dan zou het maar 1,6 ExpG hoeven te creëren om het in verhouding even goed te doen.
De verdediging kun je op dezelfde manier beoordelen. Als je tegen de veel scorende Twente-aanval ‘maar’ 2 ExpG tegen krijgt doe je het nog steeds 22% beter dan gemiddeld.
Om uit- en thuiswedstrijden te kunnen vergelijken pas ik daarnaast nog een vaste correctie van plus of min 11% toe. Hierdoor heb je een maat voor het “prestatieniveau” onafhankelijk van de moeilijkheid van de wedstrijd.

De Grafieken

De onderstaande grafieken tonen het verloop van het gemiddelde prestatieniveau over de laatste vijf wedstrijden (laten we dat “vorm” noemen). Vandaar dat de lijnen dus ook pas bij de vijfde wedstrijd beginnen.
In het voorbeeld van Ajax zie je dat de verdediging na een slecht begin (de wedstrijd tegen AZ was dramatisch) ruim boven gemiddeld is gaan presteren. Of dit nou aan Cillessen ligt of niet, het is een kampioenskandidaat waardig. De aanval heeft echter al meerdere keren een serie van minimaal vijf wedstrijden onder het competitiegemiddelde gefunctioneerd.
Volgens deze cijfers was trouwens strikt genomen de met 0-4 verloren uitwedstrijd tegen PSV een betere prestatie dan de enigszins gelukkige 1-0 overwinning in eigen huis.


Bij Twente zijn aanval en verdediging veel meer in balans. De ploeg presteert consequent bovengemiddeld op alle vlakken, al konden ze het spectaculaire begin van de competitie niet vasthouden. Thuis tegen Feyenoord leverde Twente de beste prestatie van alle ploegen tot nu toe met een aanvallende score van +278%.
Een van de grote vragen van dit seizoen is “Wat is er met PSV aan de hand?”. Deze grafiek toont met name een grote wisselvalligheid. Ondanks de verloren wedstrijden tegen AZ en Groningen was PSV toen stiekem met een hele goede serie bezig. Pas daarna ging het echt mis. Het herstel lijkt inmiddels wel ingezet, al blijft de verdediging allesbehalve denderend.


Om de topploegen in de Eredivisie onderling te vergelijken tel ik de scores voor de aanval en de verdediging bij elkaar op. Hieruit ontstaat het beeld dat Feyenoord met een echte opmars bezig is en de achterstand in punten wel eens goed kan gaan maken.

Voorspellende waarde

Maar is dat eigenlijk wel zo? Het enige dat ik tot nu toe gedaan heb is resultaten uit het verleden weergeven. Ik heb nog niet aangetoond dat ze ook een garantie voor de toekomst bieden. Een statistiek die geen voorspellende waarde heeft is in mijn ogen niet meer dan een wetenswaardigheid. Nou is er op zich niks mis met wetenswaardigheden, maar het is wel netjes om dat onderscheid te maken.
Heeft het kijken naar de vorm van de laatste vijf wedstrijden bijvoorbeeld meer voorspellende waarde dan het gemiddelde over het hele seizoen tot nu toe? Ik kijk hiervoor naar de 7 a 8 meest recente wedstrijden van elk team (in het begin van het seizoen zit er namelijk sowieso nog weinig verschil tussen die twee).
Ik “voorspel” voor die wedstrijden het prestatieniveau in % boven of onder het competitiegemiddelde op basis van a) de laatste vijf wedstrijden en b) alle voorgaande wedstrijden en kijk hoeveel dit gemiddeld afwijkt (in procentpunten) van het daadwerkelijke prestatieniveau.
Voor de voorspelling op basis van de laatste vijf wedstrijden is dit 55%. Voor het hele seizoen is dit 52%.
Het is een vrij beperkte steekproef, maar de voorlopige conclusie moet zijn dat kijken naar vorm geen zin heeft. Er zit een dusdanige variatie is het presteren van een ploeg van wedstrijd tot wedstrijd dat de laatste vijf wedstrijden niet meer zeggen over het te verwachten niveau dan het gemiddelde over het hele seizoen.
Desondanks denk ik dat het wel waarde heeft om het prestatieniveau in verschillende wedstrijden onderling te vergelijken en in perspectief te plaatsen. En het levert leuke plaatjes op.

Tot slot

Een paar losse gedachten:

• Bij gebrek aan Expected Goals data kun je ook het aantal schoten hanteren. Hierbij bestaat het risico dat het vertekent wanneer een team bijvoorbeeld veel van afstand schiet, maar het is al stukken beter dan alleen naar doelpunten kijken.
• Als er al zoiets als vorm is, dan zou je natuurlijk eigenlijk ook naar de vorm van de tegenstander moeten kijken om prestaties uit het verleden af te meten. Dat heb ik hier nog niet gedaan.
• Deze grafieken zullen ook met terugwerkende kracht veranderen omdat het kan zijn dat we bij nader inzien onze mening over de kracht van de tegenstanders moeten bijstellen.

Bonusgrafieken

Bij Vitesse valt op dat de verdediging constant presteert terwijl de aanval erg wisselvallig is:


De stijgende lijn van Feyenoord geldt zowel voor de aanval als voor de verdediging:


Bij Heerenveen zie je net als bij Ajax een consequent verschil tussen aanval en verdediging. Maar dan net andersom:


NEC en Cambuur hebben de weg naar boven gevonden. Roda en Utrecht zijn extreem wisselvallig en zitten in een diep dal: