Analyse: Hoe AZ zich dit seizoen overtreft (en wat ze anders doen dan vorig seizoen)

AZ is dit seizoen uit de startblokken geschoten. Onder leiding van de nieuwe hoofdtrainer Arne Slot hebben de Alkmaarders zich geplaatst voor de Europa League, waar ondertussen goed gepresteerd wordt, terwijl de ploeg ook in de Eredivisie goed presteert.
Een jaar na mijn analyse over het AZ van John van den Brom, is het tijd om het leuk spelende AZ opnieuw onder de loep te nemen. Hoe verhoudt deze seizoensstart zich tot die van vorig seizoen? Zijn er dingen veranderd in het spel van de Alkmaarders? Tijd om deze vragen te beantwoorden.

Seizoenstart: vorig seizoen vs. dit seizoen.

“We zullen nooit het verschil maken op basis van het beschikbare budget. Wel door anders en slim na te denken. Anders denken en slim zijn is goed, maar veel anderen denken ook anders of zijn slim. De essentie is dan ook: durf je er ook naar te handelen in de praktijk”. – Marijn Beuker in De Voetbaltrainer 245

De missie van AZ is om aansluiting te vinden bij clubs als Ajax, PSV en Feyenoord. Dit wil de club doen door innovatief te zijn. Daarom wordt er veel geïnvesteerd in het jeugdprogramma, terwijl de club ook slimme aankopen probeert te doen op de transfermarkt. In het seizoen 2017-2018 plukt AZ voor het eerst vruchten van dit uitgestippelde beleid, met een mooie derde plek en een ticket voor de voorrondes van de Europa League als gevolg.
Het daaropvolgende seizoen heeft AZ opstartproblemen. Het team van Van den Brom loopt de groepsfase van de Europa League mis, terwijl het ook in de Eredivisie een moeizame start kent. Desalniettemin weten de Alkmaarders de matige start om te draaien, en wordt de ploeg vierde. Door de bekerwinst van Ajax hoeft AZ geen play-offs te spelen, waardoor het verzekerd is van de voorrondes van de Europa League.
Dit seizoen staat er een nieuwe trainer aan het roer bij AZ. Arne Slot was de afgelopen twee seizoenen assistent, en is na het vertrek van John van den Brom gepromoveerd tot hoofdtrainer. Onder zijn leiding weet AZ zich te plaatsen voor de Europa League. In een bizarre wedstrijd bij Royal Antwerp (1-4) slepen Slot zijn troepen een plek in de groepsfase van de Europa League uit het vuur.
Daarnaast is de start in de Eredivisie vele malen beter dan die van vorig seizoen. Zo hebben de Alkmaarders tien punten meer dan vorig seizoen. Wat hierbij vooral opvalt, is dat AZ nu wel weet te winnen van ploegen uit het linkerrijtje.

De opstelling van dit seizoen heeft veel overeenstemmingen met die van vorig seizoen. De verschillen zitten hem vooral in de ondertussen geruime tijd weer fitte Stengs en Boadu. Bovendien is de aanvoerder van vorig seizoen, Guus Til, vertrokken naar Spartak Moskou.
De voornaamste blikvangers lopen in de voorhoede van AZ: Boadu, Idrissi en Stengs. Waar Boadu en Idrissi vooral zorgen voor de doelpunten, is Stengs belangrijk met zijn assists.

Idrissi wordt echter vaak vergeten als men het over AZ heeft. Het gaat vaak over de grote talenten Boadu en Stengs, terwijl Idrissi ook dit seizoen weer een ontzettend hoog niveau haalt. Naast zijn doelpunten is de linksbuiten vooral gevaarlijk met zijn dribbels.
Doordat Idrissi zo goed is in dribbelen en de tegenstander opzoeken, krijgt Wijndal meer ruimte om op te komen. Zo wordt AZ dit seizoen vaak gevaarlijk door een dribbel van Idrissi, waarna de buitenspeler de bal meegeeft aan de opkomende Wijndal.

Daarnaast heeft Bizot zich ontwikkeld tot een van de beste keepers van de Eredivisie. Mede hierdoor is AZ de minst gepasseerde ploeg van de Eredivisie.

Prestaties doelmannen dit seizoen in alle competities:
Jeroen Zoet: 18,3 xGoT – 26 tegentreffers (+7,8)
Kenneth Vermeer: 23,1 xGoT – 27 tegentreffers (+3,9)
André Onana: 21,4 xGoT – 18 tegentreffers (-3,4)
Marco Bizot: 15,4 xGoT – 12 tegentreffers (-3,4)

— Bart Frouws (@bartf) November 8, 2019

Het Arne Slot effect

AZ is dit seizoen dus beduidend beter begonnen dan vorig jaar. Wat zijn nou de grootste verschillen met vorig seizoen? En wat doet AZ nou (nog steeds) zo goed? Een diepere duik in het ‘Arne Slot effect’.

Defensieve zekerheid

“Om de lijn van vorig seizoen door te kunnen trekken, zal het team van John van de Brom vooral bezig moeten gaan met het drukzetten en de omschakel momenten. Tegenstanders krijgen elke wedstrijd wel kansen doordat de ploeg niet druk zet als een collectief, of omdat de restverdediging niet op orde is. Het is dus zaak een balans te vinden tussen dynamisch aanvallend voetbal en een goede defensieve structuur.”

Dit is de conclusie die ik een jaar geleden trok na mijn analyse van de seizoenstart van vorig seizoen. Aanvallend speelde AZ nog steeds leuk, aanvallend voetbal, maar liet het vooral verdedigend steken liggen.
In dit seizoen is de defensieve structuur in Alkmaar juist uitstekend op orde. De Alkmaarders hebben de minste tegendoelpunten geïncasseerd, hebben de laagste xGA waarde en krijgen daarnaast erg weinig schoten te verwerken.

Overtallen creëren in de as van het veld.

“Dat is een goede manier om een overtalsituatie te creëren. En je kunt de as gebruiken om het spel te verplaatsen.”

In juli dit jaar gaf Arne Slot een lang interview in de Voetbal International. Een van de topics in dat interview is het aanvallen door de as van het veld. De voordelen van het aanvallen door de as is dat het de snelste weg is naar het doel, en je tegelijkertijd het meest onvoorspelbaar bent.
Je kan vanuit de as van het veld alle kanten op.

Haast elke trainer in het hedendaagse topvoetbal deelt het veld op in vijf lengte stroken: de as, de twee halfspaces en de zijkanten. Als trainers spreken over een overtal creëren in de as van het veld, bedoelen ze (vaak) dat ze willen dat de meeste spelers zich bevinden in de as en de beide halfspaces.
Zo ook bij AZ. Uit het spel van AZ wordt duidelijk dat er aan elke kant een speler is die het veld breed moet houden, door op te duiken aan de zijkant van het veld. De overige spelers positioneren zich dan in de overige drie lengte stroken.
Bij AZ zijn het vaak de buitenspelers of de backs die het veld breed houden. Hierbij geldt dus de vuistregel dat als de back het veld breed houdt, de buitenspeler richting de as van het veld gaat en andersom.

In de wedstrijden is te zien dat de backs en buitenspelers vaak afwisselen wie er in de as komt, en wie het veld breed houdt. Dit kan gedurende een aanval zelfs meerdere keren veranderen.

Dat AZ succesvol is met het aanvallen via de as en de halfspaces van het veld, wordt ook duidelijk uit de statistieken van de Alkmaarders. Ongeveer 81% van de assists van AZ komt vanuit een van de halfspaces of vanuit de as.
Van de assists die kwamen vanaf de zijkant, waren 50% corners, en was een van die assists op de scheidingslijn tussen de halfspace en de zijkant.

Wisselwerking tussen de back en de buitenspeler

“Waardoor het raadzaam kan zijn de flanken beter te gaan benutten, via creatieve spelers met individuele kwaliteiten aan de buitenkanten.”

In datzelfde interview met de Voetbal International geeft Arne Slot al aan dat tegenstanders zich erop instellen dat er wordt aangevallen via de as. Dit houdt in dat de tegenstanders de ruimtes klein maken in de as van het veld, waardoor de tegenstander wel de zijkanten moet opzoeken.
Als variatie op het aanvalsspel door de as, maakt AZ gebruik van een wisselwerking tussen de back en de buitenspeler aan de zijkanten. Op het moment dat het te druk is in de as, wordt een van die twee spelers aan de zijkant gezocht, waarna er een wisselwerking volgt.
Een van deze wisselwerkingen is de overlap van de back. De buitenspeler zoekt bij zo een situatie de back van de tegenstander op in een één tegen één duel. Niet veel later maakt de back van AZ een loopactie in de diepte, vanuit de rug van de buitenspeler. Hierdoor moet de back van de tegenstander een keuze maken: bij de buitenspeler blijven, of mee gaan met de back van AZ?
Een mooi voorbeeld hiervan is de 0-2 van AZ in de wedstrijd tegen PSV. Midtsjo speelt de bal vanuit de as van het veld naar Idrissi, die vrij staat aan de linkerkant van het veld. De buitenspeler van AZ dribbelt op Dumfries af, waarna Wijndal zorgt voor de Overlap. Dumfries kiest ervoor om bij Idrissi te blijven, waardoor Idrissi er voor kiest de bal mee te geven aan Wijndal. De back van AZ neemt de bal mee en geeft een lage voorzet voor het doel, die wordt binnengeschoten door Boadu: 0-2.

Een andere wisselwerking is een loopactie in de diepte vanuit de halfspace. Deze loopactie wordt zowel door de back, als door de buitenspeler gemaakt. Een voorbeeld: de back van AZ heeft de bal aan de zijkant van het veld.
Op dat moment maakt de buitenspeler van AZ een loopactie in de diepte vanuit de halfspace. Deze loopactie is moeilijk te verdedigen, omdat deze vaak wordt gemaakt in de ruimte tussen de back en de centrale verdediger van de tegenstander.

De “topdrie” variant

AZ heeft dit seizoen tegen Feyenoord en PSV met een iets andere opstelling gespeeld dan normaal. In deze wedstrijden kiest Slot ervoor om Stengs op de “10” positie te positioneren, in plaats van aan de zijkant. Op zijn plek aan de zijkant komt rechtsback Sugawara te spelen.
Lees ook: Feyenoord – AZ: Slot heeft sleutel tot overwinning.
Met deze keuze zorgt Slot ervoor dat Stengs niet de hele wedstrijd achter de back van de tegenstander aan hoeft. Daarnaast heeft AZ met Stengs een creatieve speler op de “10” positie lopen, die bij de omschakeling van verdedigen naar aanvallen goed aanspeelbaar is. Door deze keuze worden de aanvallende kwaliteiten van Stengs dus extra benut, terwijl hij verdedigend minder arbeid hoeft te leveren.
Waarom kiest AZ niet vaker voor deze variant? Ik denk omdat AZ tegen andere tegenstanders in de Eredivisie het grootste gedeelte van het balbezit heeft. Tegenstanders zakken vaak in tegen AZ, waardoor de ruimtes vooral aan de zijkanten komen te liggen. In dat soort wedstrijden heeft AZ dus meer baat aan Stengs zijn creativiteit aan de zijkanten.

Conclusie

Arne Slot heeft tot nu toe succesvol verder gebouwd op het fundament dat is gelegd in de periode Van de Brom. Er is verder gebouwd aan de aanvallende creativiteit van AZ, terwijl de Alkmaarders tot noch toe het beste verdedigen van de Eredivisie.
Hierdoor staat AZ op een verdiende tweede plaats in de Eredivisie. Het wordt interessant om te kijken of het team van Arne Slot de achtervolging op Ajax kan inzetten. Ik kijk persoonlijk in ieder geval al uit naar het onderlinge duel tussen de huidige top twee van de Eredivisie.