Penaltyseries zijn vaak om te genieten voor de neutrale supporter, maar voor de fans van beide clubs is het toch vooral nagelbijten. Met regelmaat wordt gesuggereerd dat penalty’s een loterij zijn en dus nauwelijks te beïnvloeden. En niets is zo spannend als zaken waarop je geen invloed hebt. In 2008 bleek echter dat een team zich zelfs al een concreet voordeel kan verschaffen door de penaltyserie af te trappen. Is dit, sinds het onderzoek uit 2008, nog steeds het geval? En tot hoever reikt de mogelijkheid tot beïnvloeding van een penaltyserie?
Het onderzoek is uitgevoerd over 215 penaltyseries in de Champions League, de Europa League en (inter)continentale kampioenschappen tussen 1992 en 2015.
Historie
Terug naar 1968. Op het eerste gezicht zal de wedstrijd Bulgarije – Israël bij weinig mensen een belletje doen rinkelen. Toch veranderde dit duel de voetbalwereld voorgoed. Nadat de wedstrijd na twee uur in een gelijkspel eindigde, moest het aloude kop-of-munt uitsluitsel geven. Bulgarije won de toss, waardoor zij naar de volgende ronde van de Olympische Spelen mochten. Dit tot teleurstelling van Yosef Dagan. Hij diende een officiële klacht in bij de FIFA. Volgens de Israëliër was het opgooien van een muntje geen sportieve oplossing en moest de winnaar bepaald worden aan de hand van voetballende kwaliteiten. Zijn klacht werd overwogen en twee jaar later, op 5 augustus 1970, werd de penalty shoot-out voor het eerst toegepast.
Bijna vijftig jaar later is er, mede door het gebruik van statistieken, veel veranderd in de strafschoppenserie. Zo kan de nemer bijvoorbeeld zijn scoringskans vergroten door zijn natuurlijke hoek te kiezen. Ook doelmannen kunnen profijt halen uit data: op het WK 2014 versloeg Oranje Costa Rica bijvoorbeeld door een sterk staaltje priming van Tim Krul. Het bekendste voorbeeld is misschien wel dat van Jens Lehmann. In 2006 stopte de doelman twee Argentijnse strafschoppen, waardoor de Duitsers naar de volgende ronde van het WK mochten. Later verklaarde de doelman dat hij gebruik maakte van de data van Huub Stevens.
Indexering
Sinds 1992 zijn er 2.204 strafschoppen genomen, waarvan er 1.596 omgezet werden in een doelpunt. Als we de penalty’s onderverdelen tussen de twee nemers (het team dat als eerste mag nemen en het team dat als tweede mag aanleggen), zien we dat het eerstnemende team een iets hoger succespercentage had dan de tegenstander. Het eerste elftal schoot 73,4% van zijn penalty’s raak, terwijl het tweede team ‘slechts’ 71,3% omzette. Het nemen van een ‘normale’ penalty heeft een gemiddelde conversie van tussen de 75 en 80 procent.
Hoe verder de penaltyserie vordert, hoe meer druk er op de schouders van de spelers komt te liggen. Iedere misser kan immers fataal zijn. Voor de trainer is het dan ook zaak een juiste opstelling van penaltynemers te maken. In de meeste gevallen nemen de grootste specialisten van een team dan ook de eerste penalty’s. De laatste strafschop, waarbij een beslissing geforceerd kan worden, is meestal ook ‘gereserveerd’ voor een specialist. De data bevestigt dat beeld. Waar in de eerste twee rondes ongeveer 74% van de strafschoppen een goal oplevert, daalt dit percentage in de derde en de vierde ronde. In de laatste, vijfde ronde stijgt het gemiddelde weer.
Als we het conversiepercentage van de eerste en tweede nemer combineren met het percentage per strafschopronde, komt de druk naar voren. Waar in de eerste twee rondes nog weinig verschil zit tussen de conversie van de eerste (blauw) en de tweede (rood) nemers, krijgt de eerste nemer een concreet voordeel vanaf ronde drie. Het is dan ook niet verrassend dat het verschil tussen de eerste en de laatste nemer het grootst is in ronde vijf. Hier weet de eerste nemer bijna 81% van zijn strafschoppen om te zetten, terwijl de laatste nemer ‘slechts’ 68,5% scoort.
Eerste nemer-voordeel
Het gebruik van dit soort cijfermateriaal is in strijd met de oorspronkelijke gedachtegang van de FIFA. De voetbalbond voerde de shoot-out immers in om op een voetbaltechnisch eerlijke manier een wedstrijdbeslissing te forceren. Toch zijn er op voorhand allerlei trucjes om het resultaat te beïnvloeden. Volgens professor Ignacio Palacios-Huerta kan een penaltyserie dan ook gezien worden als ‘het opgooien van een oneerlijke munt’. Hij onderzocht in 2008 ongeveer 3.000 penalty’s en concludeerde dat het team dat de eerste penalty neemt een enorm voordeel heeft. Volgens de professor ondervinden teams die de serie mogen aftrappen minder druk aan het ‘moeten benutten’ van een penalty dan teams die de tweede strafschop mogen nemen. Mocht het eerste team de penalty immers missen, krijgt de doelman altijd nog de mogelijkheid dit te repareren. Door het mentale voordeel heeft het team dat de eerste penalty neemt een winstkans van 60%, tegen 40% voor de tegenstander.
Ook voetbalclubs lijken dit door te hebben. In negentien van de twintig verschillende strafschoppenseries tussen 2003 en 2008 koos de winnaar van de toss ervoor om de eerste strafschop te nemen. De enige aanvoerder die na de toss-winst aangaf niet te willen beginnen, is de Italiaan Gianluigi Buffon. Op het EK 2008 mocht tegenstander Spanje beginnen en je kunt wel raden hoe dit afliep.
Sinds 2008, het laatste jaar uit het onderzoek van professor Palacios-Huerta, zijn de verhoudingen echter flink veranderd. Zo is de winstkans van het team dat de eerste penalty neemt afgenomen. Na een lichte stijging, naar ongeveer 65% in 2009, zakte de winstkans monotoon richting de 50%. Anno 2015 is de winstkans van het eerstnemende team ongeveer 47%. Het lijkt er dus sterk op dat teams geen specifiek voor- of nadeel meer ondervinden aan het nemen van een eerste elfmetertrap.
Onze analyse bevestigt dit vermoeden. Een kansberekening laat zien dat de penaltyserie de laatste jaren eerlijker is geworden. Om de grafiek juist te interpreteren, is een korte uitleg nodig. Over de periode 2010-2015 zien we dat 72 strafschoppenseries zijn afgewerkt. In 34 situaties won het team dat de eerste strafschop nam en in 38 gevallen trok het team dat de tweede penalty nam aan het langste eind.
We vergelijken dit met het opgooien van een munt; hoe groot is de kans dat, als ik 72 muntjes opgooi (een munt staat voor een strafschoppenserie), er minstens 34 keer ‘kop’ boven komt (‘kop’ staat voor het winnen van de eerstnemende club)? Deze kans is ongeveer gelijk aan 64%, het meetpunt in de grafiek. Het berekende meetpunt ligt tussen de opgestelde grenswaarden (0,05 en 0,95), dus we kunnen aannemen dat de strafschoppenserie eerlijk is. Vroeger was dit wel anders: tussen 2007 en 2010 lagen de meetwaarden niet tussen de opgestelde grenswaarden. Sindsdien convergeerde de lijn steeds meer naar de ‘eerlijke’ 0,50.
Ben Lyttleton, auteur van het boek Twelve Yards en zelf fervent liefhebber van de strafschop, vindt onze resultaten erg opvallend. “Het is interessant om de verschuivingen door de jaren heen te zien. Ik kan me nog herinneren dat recentelijk het team dat als tweede schoot maar liefst acht keer achter elkaar won.” Ondanks de opvallende cijfers, wil hij nog niet zeggen dat het voordeel is verdwenen. “Nee, dat denk ik nog niet nee. Een muntje kan bijvoorbeeld ook negen keer achter elkaar op ‘kop’ landen. Het gaat me dus te ver om te zeggen dat het voordeel weg is, maar het is zeker een ontwikkeling die we in de gaten moeten houden.”
De wereld verandert, en het voetbal verandert mee. Wie tussen 1970 en 2008 een penalty mocht nemen, had meer kans om door te gaan wanneer hij de serie aftrapte. Mede door een mentale ‘voorsprong’ ging in zes van de tien gevallen het beginnende team door. Hoewel de data van professor Palacios-Huerta wel degelijk klopt, is het cijfermateriaal inmiddels dusdanig verouderd om er een juiste conclusie aan te verbinden. De laatste jaren is er namelijk steeds meer ‘eerlijkheid’ gekomen in shoot-outs. Het voordeel van de eerste nemer is sinds 2009 constant gedaald. Het gaat te ver om te zeggen dat de penaltyserie een volledig eerlijke loterij is, maar op basis van de data van de laatste jaren is er wel meer ‘eerlijkheid’ gekomen in het nemen van strafschoppen.
Data en penalty’s, enkele interessante links:
• Ook Louis van Gaal maakt veel gebruik van priming.
• De manier van juichen speelt een rol in de conversiekans van een strafschop.
• Stress en leeftijd zijn van invloed bij het benutten van een penalty.
Nog geen reacties
Geef je mening Cancel