Scheidsrechter in beeld: Björn Kuipers

Terwijl het Nederlands Elftal gedegradeerd is tot sparringspartner voor deelnemende landen, zijn Björn Kuipers en zijn assistenten wèl druk bezig met de voorbereidingen voor het EK in Frankrijk. De 43-jarige Oldenzaler is in de afgelopen jaren uitgegroeid tot één van de beste scheidsrechters in de wereld en behoort tot de favorieten voor het fluiten van de finale. Reden genoeg om eens wat dieper in te gaan op de prestaties van Kuipers en de rol van scheidsrechter.
Toen bleek dat Kuipers het niet zou redden als profvoetballer, besloot hij zijn vader achterna te gaan en scheidsrechter te worden. Op zeventien jarige leeftijd volgde hij zijn eerste scheidsrechterscursus en in 2003 maakte hij zijn debuut in het betaald voetbal in de wedstrijd Telstar – FC Eindhoven. Zijn eredivisiedebuut kwam in 2005 bij de wedstrijd Vitesse – Willem II en een jaar later floot hij ook al zijn eerste internationale wedstrijd tijdens het EK U17. Sindsdien is het hard gegaan en heeft hij vele wedstrijden op het hoogste niveau gefloten. In de onderstaande tabel zijn enkele hoogtepunten op een rij gezet.

Zoals te zien is heeft Kuipers al een flink aantal finales gefloten, maar hij droomt nog van meer. Tijdens het WK in Brazilië had hij een goede kans op de finale en werd hij zelfs gezien als de beste scheidsrechter van het toernooi. Helaas moest hij door de goede prestaties van het Nederlands Elftal vroegtijdig naar huis. Wellicht kan hij na dit EK nog een finale aan zijn palmares toevoegen.
Naast zijn carrière als scheidsrechter is Kuipers ook nog eens actief als ondernemer met zijn eigen supermarkt en kapsalon en geeft hij geregeld lezingen over topsport en ondernemen. Dit maakt zijn prestaties als scheidsrechter des te indrukwekkender. Waar voetballers full-time bezig zijn om optimaal te presteren elke wedstrijd, doet Kuipers het naast al zijn andere werkzaamheden. Als scheidsrechter heb je geen balcontact en hoef je geen fysieke duels uit te vechten met tegenstanders, waardoor je de prestaties natuurlijk niet kunt vergelijken met die van voetballers. Om toch een context te geven zal gekeken moeten worden naar wat een scheidsrechter allemaal doet tijdens een wedstrijd.
De scheidsrechter is misschien wel de belangrijkste persoon op het veld en heeft als functie om de wedstrijd te leiden en ervoor te zorgen dat alles volgens de regels verloopt. Naast het feit dat je de spelregels (sinds 1 juni 2016 zijn er 95 nieuwe regels van kracht) moet kunnen dromen, moet je deze ook nog eens op cruciale momenten kunnen toepassen. Door het open karakter van voetbal heb je slechts een paar tellen om te beslissen, terwijl het hele stadion schreeuwt om een overtreding. Uit onderzoek is gebleken dat scheidsrechters beïnvloedt worden door het publiek, waarbij voornamelijk de thuisploeg in het voordeel is. Dit laatste is op zich niet heel verrassend gezien het thuispubliek in de meerderheid is.
Daarnaast zijn er nog andere factoren die van invloed kunnen zijn op de beslissingen van de scheidsrechter. Staat de arbiter op de juiste positie om de situatie goed in te kunnen schatten? Tegenwoordig krijgen we op de tv beelden te zien vanuit elke mogelijke invalshoek, maar de scheidsrechter heeft slechts zijn eigen ogen en die van zijn assistenten. Daarnaast moet je als scheidsrechter 90 minuten lang gefocust zijn en moet je vaak meerdere spelers tegelijk in de gaten houden. Je hoeft maar één moment afgeleid te zijn en je mist cruciale informatie om een goede beslissing te nemen. Ook blijkt dat de mate van controle over de wedstrijd en eerdere beslissingen meetellen. Wanneer de scheids de controle dreigt kwijt te raken zal er vaak harder opgetreden worden en als er al een twijfelachtige penalty is gegeven, zal een volgende situatie minder snel bestraft worden.
Tot slot spelen ervaring, interpretatie van de regels en persoonlijke omstandigheden een rol in de besluitvorming. Het is dus nog niet zo simpel om te fluiten en de angst om een verkeerde beslissing te nemen kan voor veel stress zorgen. Waar voetballers vaak meerdere fouten per wedstrijd mogen maken, krijgt een scheids veel kritiek over zich heen wanneer ze ook maar één fout maken. Een recent voorbeeld hiervan is de dubieuze penalty die Danny Makkelie gaf in de wedstrijd Ajax – FC Utrecht. Naast alle media aandacht is Makkelie aangeklaagd door een PSV-fan en is er zelfs een doodsbedreiging aan zijn adres bezorgd. Pas nadat PSV alsnog de landstitel won kwam er rust voor de arbiter.

Een scheidsrechter legt tijdens een voetbalwedstrijd gemiddeld negen tot dertien kilometer af.

Niet alleen mentaal, maar ook fysiek moet je als scheidsrechter in topvorm zijn om een wedstrijd op topniveau te kunnen fluiten. Gemiddeld wordt er een afstand van negen tot dertien km afgelegd en wordt 90% van de maximale hartslag bereikt. Daarnaast wordt ruim 40% van de afstand afgelegd met snelheden boven de dertien km/h. Doordat er veel kleine sprints van twee-vier seconden getrokken, heeft een scheids, naast een goede aerobe, ook een goede anaerobe uithoudingsvermogen nodig. Als scheidsrechter moet je meegaan met het tempo van de wedstrijd, waardoor er weinig rustmomenten zijn en ook kan je niet gewisseld worden. De fysieke werkdruk is vergelijkbaar met dat van professionele middenvelders en komt nog eens boven op de perceptueel-cognitieve werkdruk. De prestaties die een scheidsrechter tijdens een wedstrijd levert moeten dus niet onderschat worden, helemaal als je bedenkt dat een scheids al gauw vijftien jaar ouder is dan de gemiddelde speler.

Concurrenten

Om zowel mentaal als fysiek in topconditie te zijn zal een scheids veel moeten trainen. In de aanloop naar het EK heeft de UEFA dan ook enkele cursussen en trainingen georganiseerd om hierbij te helpen. In totaal zijn er achttien scheidsrechters aangewezen om de 51 wedstrijden te leiden. Kuipers zal dus tegen zeventien andere topscheidsrechters moeten ‘strijden’ om de finale te mogen leiden. Op basis van recente prestaties en ervaringen is de verwachting dat Kuipers drie grote concurrenten heeft voor het fluiten van de finale:
Nicola Rizzoli: deze 44-jarige Italiaan fluit al sinds 2002 in de serie A en heeft daarnaast vele grote wedstrijden gefloten o.a. een Europa League finale, een Champions League finale en de finale van het WK in Brazilië. Daarnaast is hij door de International Federation of Football History & Statistics (IFFHS) uitgeroepen tot beste scheidsrechter van 2014 en 2015.
Mark Clattenburg: ondanks dat Clattenburg nog niet eerder op een EK of WK heeft gefloten maakt hij toch zeker kans om de finale te leiden. In 2012 floot de 41-jarige Brit al de finale van de Olympische Spelen in Londen en in de afgelopen twee seizoenen kreeg hij telkens zeven wedstrijden in de Champions League, waaronder de afgelopen finale tussen Real Madrid en Atletico Madrid. Clattenburg stond op de zesde plek op de IFFHS lijst van 2015.
Cüneyt Çakir: met zijn 39 jaar is deze Turk een van de jongere scheidsrechters tijdens het EK. Als we echter naar de palmares kijken van Çakir zou je dat niet zeggen. Zo had hij de leiding over de halve finale van het EK 2012, de finale van het WK voor clubs 2012, de halve finale tussen Nederland en Argentinië op het WK 2014 en de Champions League finale van 2015. Hij was in 2016 de eerste scheids ooit die twee halve finales in hetzelfde Champions League toernooi floot en volgens de IFFHS de derde scheids over 2015.
Ondanks dat de overige scheidsrechters in de afgelopen paar jaar geen belangrijke finales hebben gefloten, behoren ze allen wel tot de UEFA Elite groep en mogen ze niet onderschat worden. De afwezigheid van Oranje kan wel eens de doorslag geven, aangezien Italië, Engeland en Turkije wel aanwezig zullen zijn in Frankrijk. Ook de landen van de andere scheidsrechters zijn veelal aanwezig. Bij de openingswedstrijd mag Kuipers meteen aan de bak, al is het dan wel als vierde official van Victor Kassai. Daarna zal hij samen met zijn team er alles aan doen om de EK-finale toch nog een Oranje tint te geven.