Waarom pechvogel Rutten onterecht geslachtofferd is

Het seizoen 2014/15 gaat voor Feyenoord de boeken in als een teleurstellende jaargang. De ploeg hoopte zich te kunnen mengen in de strijd om de titel, maar vooral door de slechte seizoenstart bleef het opnieuw bij dromen van de Coolsingel. Op de laatste speeldag zakte de ploeg zelfs naar de vierde plaats en daarna werd de ploeg al vroegtijdig uitgeschakeld in de play-offs. Trainer Fred Rutten wordt verantwoordelijk gehouden voor het falen van de ploeg. Uit ons onderzoek blijkt echter dat pech van grote invloed is geweest op de slechte resultaten van Feyenoord.
Die pech, maar ook het geluk, meten we met behulp van de metrics Expected Goals, TSR en PDO. Expected Goals, meestal afgekort tot ExpG, is het aantal doelpunten dat we van een team kunnen verwachten op basis van statistieken. Dat wordt berekend aan de hand van de kwaliteit van de kansen. Veel grote kansen betekent een hoog ExpG.
TSR is de verhouding van het aantal schoten dat een team lost ten opzichte van het totaal aantal schoten – voor én tegen. Een hoog TSR geeft aan dat het team veel schoten lost ten opzichte van de tegenstander. Over het algemeen staan teams met een hoog TSR op de lange termijn ook hoog op de ranglijst van de competitie.
Om te bepalen hoe een team met deze schoten omgaat, gebruiken we PDO. Een hoge PDO-score betekent dat een team zowel offensief (goed afmaken) als defensief (zorgen dat schoten mis gaan) goed met schoten omgaat. De PDO-score is grotendeels willekeurig. Op de lange termijn is er geen verband zichtbaar tussen PDO en de prestaties van een team. De PDO-score laat wel zien welke teams geluk hebben en welke juist pech.
Dit zijn de wiskundige modellen voor de TSR- en PDO-score van een team:

Voorbeeld: PSV – Ajax

Op 1 maart 2015 werd PSV – Ajax gespeeld. De Amsterdammers wonnen het duel met 1-3, maar losten slechts zeven schoten. Tegenstander PSV schoot 22 maal. Dat maakt dat de TSR van Ajax op 0,241 uitkomt. Dat betekent dat de verhouding van de schoten die Ajax loste ten opzichte van het totaal aantal schoten die wedstrijd erg laag is.
Volgens het ExpG-principe van Michael Caley zouden de Amsterdammers niet drie maar 0,5 doelpunten hebben gemaakt en er 1,9 hebben geïncasseerd. Oftewel: Ajax maakte zeker drie doelpunten te veel en incasseerde er een te weinig.
De PDO-score van Ajax is 1383,1. Voor de verwachte PDO-score van Ajax maken we gebruik van Expected Goals in plaats van het werkelijk aantal doelpunten. De verwachte PDO-score is 982,8. Dat de score omlaag is gegaan komt doordat de Amsterdammers meer scoorden dan verwacht.

“De verwachte PDO-score wordt berekend door de PDO-score en Expected Goals Score samen te voegen.”

Als een club, net als Ajax tegen PSV, een hogere PDO-score behaalt dan verwacht, spreken we van geluk. Ajax schoot minder vaak dan de opponent en scoorde vaker. Ajax haalde een hogere PDO (goed omgaan met schoten) dan op basis van de grootte van de kansen werd verwacht. Oftewel: PSV was veel beter, maar Ajax won de wedstrijd gelukkig.
Het verschil in de Expected Goals zit hem, naast in de hoeveelheid pogingen, vooral in de posities van de schoten. Waar PSV veelal door het centrum probeerde Cillessen te verschalken, kwamen de meeste schoten van Ajax van ‘naast’ de goal. Bovendien schoten de Amsterdammers slechts twee maal van binnen de zestien, tegen twaalf pogingen van PSV. Beide schoten van Ajax leverden een doelpunt op, deze worden gekenmerkt door het donkerblauwe balletje. Bij PSV werd maar één schot in het strafschopgebied gepromoveerd tot een doelpunt. De afwerking liet PSV dus in de steek, terwijl Ajax erg goed omging met de geringe mogelijkheden.

Geluk en pech

De wedstrijd in Eindhoven is tekenend voor de prestaties van Ajax in het afgelopen seizoen. In de 34 wedstrijden die de ploeg van Frank de Boer speelde, had de ploeg maar liefst 24 duels geluk. Geen enkel team in de Eredivisie had vaker het geluk aan zijn zijde dan de Amsterdammers. Ook Willem II (24 maal) en PSV (23 keer) hadden opvallend vaak geluk. Vooral de duels in 2015 zijn voor Ajax debet aan dit hoge aantal.
Opvallend is de positie van Feyenoord. De Rotterdammers vinden zichzelf terug op ‘slechts’ de dertiende plaats, omgeven door de laagst geëindigde ploegen in de Eredivisie NAC Breda, FC Dordrecht en Go Ahead Eagles. Feyenoord had dit seizoen meer pech (twintig keer) dan geluk (veertien maal).

Wil geluk dan zeggen dat een club door het oog van de naald is gekropen in een wedstrijd? Nee. Het duel Ajax – FC Dordrecht is daar een goed voorbeeld van. De Amsterdammers wonnen het duel met 4-0 (PDO-score 1210,5), maar op basis van de Expected Goals zou deze zege lager uitvallen (ongeveer 3-0, PDO-score 1106,7). Ajax had dus geluk met dat extra doelpunt, maar niet geluk met de overwinning. Over het algemeen wordt een PDO-verschil tussen -80 en 80 in één wedstrijd als ‘verwaarloosbaar’ beschouwd: het zat dan niet dusdanig mee of tegen dat er te spreken valt over puur geluk. Op basis van een heel seizoen is een dergelijk verschil wél aanzienlijk.
Het getal dertien is over het algemeen een teken van ongeluk en in het geval van Feyenoord is dit niet anders. De resultaten van de club komen totaal niet overeen met de cijfermatige verwachtingen. Waar de club over het hele seizoen op basis van de Expected Goals een PDO-score van 1020,0 verdiende, behaalde het een score van 963,5. De ploeg maakte minder doelpunten dan verwacht en incasseerde ook meer goals dan voorspeld. Dit zorgt er voor dat Feyenoord in werkelijkheid minder punten behaalde dan dat de Expected Goals inschatten. Geen enkele club had grotere negatieve verschillen in de PDO-score en het puntenaantal dan de Rotterdammers.

Champions League

De Expected Ranglijst is de eindstand op basis van de Expected Goals. Waar de Rotterdammers in de reguliere ranking op de vierde plaats eindigden, vinden we ze in de Expected Ranglijst terug op plek twee. Op basis van de Expected Goals zou Feyenoord de landstitel pas op de laatste speeldag verspelen. Waar Feyenoord eind mei een Europa League-ticket weggooide, had het eigenlijk al in maart verzekerd kunnen zijn van Champions League-voetbal. Vooral het verschil in doelpunten valt op: de ploeg scoorde tien keer te weinig en kreeg twaalf doelpunten te veel tegen.

De pech van Feyenoord is dus te verklaren door het feit dat de ploeg erg lastig scoort en makkelijk doelpunten incasseert. Hoewel de Rotterdammers kwalitatief bijna de beste schoten produceren – een verwachte schotconversie van 11,0% – scoren in werkelijkheid slechts drie clubs relatief minder dan Feyenoord (9,3%). De ploeg creëert in een wedstrijd genoeg grote kansen, maar laat na deze te benutten. Dit heeft niet per se met de kwaliteiten van de aanvallers te maken.
In defensieve zin gelden ongeveer dezelfde cijfers. Met een verwachte schotconversie van 9,0% voor de tegenstander hoort Feyenoord bij de vier beste ploegen van de Eredivisie. Toch weet de tegenstander in 13,0% van de gevallen het net te vinden. In de Eredivisie zijn slechts drie teams met een hogere tegenconversie. De verdediging staat uitstekend (de tegenstander wordt in lastige posities gedreven), maar Kenneth Vermeer laat zijn defensieve taak varen. In plaats van wedstrijden te beslissen, krijgt de ploeg regelmatig de deksel onnodig op de neus en verliest het punten die het eigenlijk had moeten winnen.
De thuiswedstrijd tegen Ajax is wat dat betreft een prima indicatie van het seizoen van Feyenoord. De Rotterdammers kregen grote kansen, raakten zelfs drie maal het houtwerk en waren qua veldspel beter dan de tegenstander. De ploeg gaf ook erg weinig weg en hoorde het duel op basis van de Expected Goals te winnen, met ongeveer 2-0. Toch verloor Feyenoord de wedstrijd met 0-1 door een rake vrije trap van Ricardo van Rhijn. Doelman Vermeer ging niet vrijuit bij de poging van dertig meter. Zijn ploeg behaalde hierdoor een PDO-score van 800,0, waar 1015,2 meer op zijn plaats was. Een score van 215,2 te weinig en dus erg veel pech.

Op basis van ons model is kritiek op Fred Rutten niet terecht. Op de lange termijn groeien cijfers als de PDO-score en de werkelijke goals namelijk naar de verwachte waarde (ExpPDO en ExpG) toe. Het is te vergelijken met ‘Regression to the mean’. Wanneer de ploeg dezelfde speelwijze blijft hanteren (veel kansen creëren, weinig weggeven) zal het vanzelf beter gaan. De eigen conversie zal beter worden, de conversie van de tegenstander minder en Feyenoord gaat zo vanzelf weer duels winnen. Voor de Rotterdammers is het dan ook te hopen dat de club komend seizoen meer geluk zal hebben. Zonder Fred Rutten, maar met nieuwe hoop op de landstitel.